Gwałtowna utrata kilogramów – czy to bezpieczne? Omówienie diety RWL (Rapid Weight Loss) na przykładzie zawodników sztuk walki.
Wstęp
Odpowiednio dobrany plan żywienia pozwala nam dokładnie kontrolować masę naszego ciała, poziom tkanki tłuszczowej, a także przyczynia się do maksymalizacji wydolności treningowej i osiąganych wyników w sporcie. Świadomość ludzi w kwestii odpowiedniego odżywiania stopniowo wzrasta, jednak kwestia specjalistycznej opieki dietetycznej nad zawodnikami i drużynami jest nadal często bagatelizowana przez trenerów i prezesów klubów. W efekcie sportowcy nie panują nad masą swojego ciała i zmuszeni są do korzystania ze skrajnych sposobów pozbycia się wagi przed zawodami (RWL – Rapid Weight Loss, czyli „szybka utrata wagi”). Wszystko wyglądałoby dobrze, gdyby proces ten nie niósł za sobą wielu negatywnych skutków i nie stanowiłby realnego ryzyka dla zdrowia sportowców. W niniejszym artykule, na podstawie badań naukowych przedstawię, jakie konsekwencje niesie za sobą stosowanie techniki RWL przez zawodników tuż przed zawodami.
Zapotrzebowanie energetyczne „fightera”
Żywienie w sportach walki jest bardzo złożonym zagadnieniem ze względu na konieczność wszechstronnego rozwoju. Zawodnik musi charakteryzować się nie tylko wysoką wydolnością aerobową i anaerobową, ale także siłą, która powinna się utrzymać przez cały czas walki. Plany treningowe są bardzo rozbudowane i obejmują nierzadko kilka jednostek treningowych w ciągu dnia (trening siłowy, wytrzymałościowy, interwałowy, czy doskonalący technikę walki). Tak duża aktywność fizyczna generuje bardzo wysokie zapotrzebowanie energetyczne (rola diety wtedy jest jeszcze większa!). Po za tym sportowiec musi dbać o zapewnienie odpowiedniej podaży białka organizmowi, zdrowych tłuszczy i mikroelementów, powinien także dbać o dobry poziomu nawodnienia organizmu i zapewnić sobie wystarczającą ilość snu potrzebnego do regeneracji. Tylko wtedy będzie mógł prezentować optymalną formę na treningach i tym samym uzyskiwać dobre wyniki w przyszłości. Niestety, w praktyce sportowców często wygląda to inaczej. Po za sezonem zawodnicy nie poświęcają odpowiedniej uwagi odżywianiu, aby tuż przed startem drastycznie zmniejszyć wagę i zmieścić się w niższej kategorii wagowej. Stosują więc RWL.
Na czym polega RWL?
W skrócie to technika: „zrzuć jak największą ilość kilogramów w jak najkrótszym czasie”. Brzmi atrakcyjnie – do momentu gdy nie zastanowimy się nad tym, jakie konsekwencje niesie drastyczna utrata wagi w krótkim czasie.
Analiza prac naukowych, czyli spójrzmy prawdzie w oczy
Artykuł 1. – „Caloric Restriction Effect on Proinflammatory Cytokines, Growth Hormone, and Steroid Hormone Concentrations during Exercise in Judokas”
Przedmiotem tego badania byli zawodnicy judo. Grupa 11 osób została poddana wysokim restrykcjom kalorycznym na okres 7 dni. Wszyscy uczestniczący wykonali Special Judo Fitness Test (SJFT) w warunkach normalnej podaży kalorii oraz w warunkach zastosowanego znacznego deficytu kalorycznego. Uzyskane wyniki zostały porównane. Tygodniowe restrykcje kaloryczne znacznie zmniejszyły wagę zawodników, ale także wydajność na treningu. Zwiększyła się liczba uderzeń serca na minutę i indeks SJFT w porównaniu do wartości wyjściowych. Co więcej ćwiczenia zwiększyły poziom testosteronu, kortyzolu, hormonu wzrostu, leukocytów i neutrofili zarówno w okresie restrykcji, jak i bez niej. Ostatecznie wykazano jednak, że wprowadzony okres ograniczenia podaży energii podwyższa poziom kortyzolu oraz zmniejsza poziom testosteronu u judoków. To doprowadza do osłabienia odporności i negatywnie wpływa na gospodarkę hormonalną organizmu.
Artykuł 2. – „Weight loss in combat sports: physiological, psychological and performance effects”
W kolejnym artykule skupiono się na omówieniu stosowanych w sportach walki procesów szybkiej utraty wagi ciała. Autorzy przedstawiają charakterystykę, skalę i powszechność stosowanych technik. Skala zjawiska „zbijania wagi” na dzień zawodów wśród zawodników sportów walki jest bardzo wysoka, bo występuje wśród 60-90% zawodników, a niektórzy z nich stosują szkodliwe techniki już w wieku młodzieńczym (12-15 lat w dyscyplinie judo). Stosowane techniki obejmują: ograniczenie ilości spożywanych płynów, użytkowanie sauny, korzystanie z plastikowych kombinezonów w trakcie wysiłku, ograniczenie ilości dostarczanej energii i głodówka w dniu przed zawodami. Stosowane są także bardziej niebezpieczne techniki tj. wymuszone wymioty, tabletki odchudzające, środki przeczyszczające i środki moczopędne. W dalszej części artykułu autorzy opisują wpływ gwałtownej utraty wagi na psychikę zawodnika (zmęczenie, zmniejszenie koncentracji, a nawet depresja), co bez wątpienia ma wpływ na uzyskiwane wyniki w zawodach. Są przedstawione także fizyczne efekty tj. zmniejszenie wydolności tlenowej i beztlenowej. Skrajne przypadki używania niebezpiecznych technik drastycznego zrzucania kilogramów, mogą skończyć się śmiercią na skutek hipertermii, czy odwodnienia. Istnieją jednak strategie, które mogą zminimalizować występowanie skutków ubocznych w trakcie „odchudzania”. Autorzy zalecają stopniowe zrzucanie wagi (<1 kg/tydz.) i skupienie się na minimalizowaniu tkanki tłuszczowej, a maksymalizowaniu tkanki mięśniowej i nawodnienia.
Artykuł 3. – „Rapid Weight Loss in Sports with Weight Classes”
Ostatni artykuł także ujawnia szkodliwość zastosowania RWL na zdrowie zawodników różnych dyscyplin sportowych, w których klasyfikuje się biorących udział na podstawie masy ciała (sporty walki i podnoszenie ciężarów). Autorzy opisują negatywny wpływ RWL na psychikę, zachowanie (złe relacje z żywieniem, zwiększona nerwowość, skłonność do depresji), wydolność, ale przede wszystkim zdrowie fizyczne sportowców (zły wpływ na układ krążenia, hormonalny, immunologiczny, występowanie skurczów mięśni, ryzyko przegrzania organizmu itd.). Autorzy artykułu opisują także strategie działania, które powinny ustrzec zawodników przed stosowaniem niebezpiecznych technik przed zawodami. Głównie wskazują tu na konieczność zmiany zasad w konkurencjach (np. wprowadzenie limitu poziomu tkanki tłuszczowej, zakaz używania sauny przed zawodami, czy kostiumów do utraty wagi), ale sugerują także edukację i uświadamianie sportowców w kwestii ryzyka podejmowania skrajnych technik utraty masy ciała.
Podsumowanie
Każdy z nas chciałby znać szybki i łatwy sposób na uzyskanie i utrzymanie świetnie wyglądającej i zdrowej sylwetki. Niestety, cudowne techniki nie istnieją. Tempo spalania tkanki tłuszczowej jest ograniczone, a ewentualne, gwałtowne spadki masy ciała wynikają najczęściej z zachodzących procesów katabolicznych w organizmie i z utraty wody z ustroju. Ostatecznie wszystko skończy się osłabieniem i z pewnością będzie miało negatywny wpływ na zaprezentowaną formę zawodnika. Należy więc pamiętać, że proces kształtowania ciała odbywa się cały czas i to całokształt odżywiania w długim okresie czasu zadecyduje o tym, jaką formę będzie prezentować zawodnik w dniu startu.
AUTOR:
Karol Ślepaczuk